Epikureizm, stoicyzm a szczęście

Filozofia starożytna stanowi podstawę dla systemów filozoficznych, które pojawiały się w następnych epokach. Ówcześni myśliciele rozprawiali o sprawach ważnych dla współczesnego człowieka. Dlatego też, podejmowali w swoich dysputach filozoficznych także aspekt szczęścia. Dowiedz się, jaki jest związek epikureizmu i stoicyzmu ze szczęściem.

W niniejszej pracy zaprezentowane zostaną poglądy szkoły stoickiej i epikurejskiej na temat szczęścia. Jednakże punktem wyjścia będzie przedstawienie systemów filozoficznych obu szkół. Umożliwi to w dalszej kolejności do analizę porównawczą obu systemów.

Początki epikureizmu i stoicyzmu

Ojcem szkoły stoickiej był Zenon z Kition. Swój system filozoficzny oparł na etyce cyników oraz naukach Arystotelesa, które oczywiście dostosował do swoich koncepcji. Stoicyzm czasów Zenona opierał się na tendencjach moralizatorskich, których był olbrzymim zwolennikiem. Poza Zenonem wśród stoików warto zwrócić uwagę na jego następców - Kleantesa oraz Chryzypa. Szkoła stoicka zyskała również uznanie na terenie starożytnego Rzymu, gdzie do przedstawicieli tego nurtu filozofii zaliczano - Senekę oraz Marka Aureliusza.

Szkoła epikurejska związana jest z jej założycielem Epikurem z Samos oraz Lukrecjuszem. W przypadku Epikura mamy do czynienia z postacią, która jest samoukiem, który dochodzi do swoich poglądów samodzielnie. Nie odbiera żadnego wykształcenia co znajdzie odzwierciedlenie w stylu pism, które wyjdą spod jego ręki.

Filozofia stoicka czy epikurejska zajmowała się takimi dziedzinami życia, jak:

• etyka,
• logika,
• fizyka.

Jednakże pozycję uprzywilejowaną w systemie filozoficznym zajmowała etyka. Ona to w połączeniu z filozofią i sposobem życia ma zapewnić jednostce szczęście - opiera się ono na - w przypadku stoików - na apatii a w przypadku epikurejczyków na ataraksji. Mimo, że szczęście w obu szkołach filozoficznych było najważniejszym celem, jaki pragnęli osiągnąć, to drogi i sposoby do ich osiągnięcia była całkowicie odmienne.

Stoicyzm a prawdziwe szczęście

Do najważniejszej części szkoły stoickiej zaliczana jest etyka. Na jej podstawie człowiek powinien wypracować sobie podstawy oraz zasady moralne, którymi będzie kierował się w życiu. Osiągnięcie cnót możliwe jest dzięki poznaniu wiedzy o sobie i świecie, który go otacza. Pytania, jakie się wśród nich pojawiały, dotyczyły zarówno jednostki jak i całych społeczeństw. Podstawą szczęścia było egzystowanie przez człowieka zgodnie z naturą. Nie bez znaczenia zdaniem stoików było postrzeganie woli ludzkiej drodze ku osiągnięciu prawdziwej radości. W końcu wszystko co dobre i złe jest efektem działań podejmowanych przez jednostki lub społeczeństwo.

Szczęście to stan jaki człowiek może w swej egzystencji osiągnąć. Jednakże nie może go być pewnym aż do momentu, gdy je osiągnie. Wpływ na taki stan rzeczy mają zdaniem stoików czynniki zewnętrzne, które wpływają na człowieka.

Drogi, które w filozofii stoików prowadzą do szczęścia, są dwie:

• pierwsza z nich prowadzi poprzez opanowanie zewnętrznych okoliczności;
• druga droga prowadzi poprzez uniezależnienie się od wspomnianych zewnętrznych okoliczności.

Stoicy jednak zdają sobie sprawę, że ujarzmienie otaczającego świata jest niemożliwe, dlatego też osoba pragnąca osiągnąć błogość musi zapanować nad sobą. Z tego powodu droga do osiągnięcia tego stanu przez stoików stanowi dla człowieka paradoks. Ma on się wyrzec wszystkiego, co oznacza że chcąc mieć wszystko - musi się wszystkiego wyrzec. Osoba, która tego dokona osiąga sukces i staje się mędrcem, gdyż uzyskanie takiego stanu jest bardzo trudne.

Osoba, która pragnie osiągnąć spełnienie, będzie poszukiwała tylko dóbr wewnętrznych, ponieważ są one od niego całkowicie zależne i możliwe do podporządkowania. Dobrem wewnętrznym, na które wskazują stoicy, jest cnota. Poprzez docenienie cnoty człowiek uniezależnia się od niepomyślnych dla niego okoliczności, które mogłyby zajść. Stoicy utożsamiali cnotę ze szczęściem oraz uważali ją za najwyższe dobro, jakie osiąga człowiek w swoim życiu.

Prawdziwe radosne życie w filozofii stoickiej kształtuje się dzięki postawom moralnym, które mają udoskonalać ludzkie istnienie. Jednocześnie dzieje się tak w oparciu o wysiłek ludzkiej woli - mianowicie stoicy odeszli w swej filozofii od aktywności dobrego życia. W ich znaczeniu szczęście oznaczało życie, które biegnie powoli niezakłócane przez otoczenie w postaci burz, przeszkód czy chaosu - to życie, w którym się nie cierpi. Seneka w swoim utworze zwraca uwagę, że wszyscy chcą czuć spełnienie życiowe, jednak nie wszyscy to potrafią. Może to oznaczać, że jest ono zarezerwowane tylko dla wybranych.

Epikureizm a prawdziwe szczęście

Epikur i jego zwolennicy także odnosili się w swych rozważaniach nad zagadnieniem dobrodziejstwa życia. Łączyli je oni przede wszystkim z przyjemnościami, jakich zażywali ludzie w swoim codziennym życiu. Szczęście w ujęciu Epikura związane jest z przyjemnościami, które doznaje człowiek. Im dłużej człowiek doznaje przyjemności, tym dłużej jednostka doświadcza spełnienia. Jednakże w filozofii epikurejskiej istotną rolę odgrywa również cierpienie, które pojawia się w życiu człowieka. Osiągnięcie równowagi w życiu jest możliwe poprzez doznanie cierpienia. Można to również osiągnąć poprzez rezygnację z dotychczasowych przyjemności, które nie są w stanie wyrównać przykrości będącej jej efektem.

Szczęście osiągane przez zwolenników szkoły epikurejskiej wymaga od nich inteligencji oraz właściwego rozumowania. Wynika to z faktu, że człowiek musi określić wagę przyjemności w relacji do przykrości i odwrotnie. Ma to pozwolić na właściwe dozowanie doznań, a tym samym żyć pełnią radości. Jednostka musi ustalić, czy przyjemność (jaką przeżywa) jest warta poniesienia cierpienia, czy może się jej jednak wyrzec. Wynika to z faktu, że Epikur piętnuje niekontrolowane oddawanie się każdej pojawiającej się przyjemności w życiu człowieka. Musi on dokonać oceny danej przyjemności i z niej skorzystać lub nie.

Etyka epikurejska ma charakter hedonistyczny. Człowiek w swym doświadczeniu ludzkim podąża ku przyjemności, gdyż taka jest jego natura, przy czym jednocześnie unika pojawiającego się bólu. Spełnienie, które osiąga człowiek jest więc efektem wyborów, jakich dokonuje w swoim życiu. Epikur w swej twórczości wskazuje motywy osiągnięcia życiowego spełnienia - "Oto przyczyna, dla której mówimy, ze przyjemność jest początkiem i końcem szczęśliwego życia. Poznaliśmy ja bowiem jako pierwsze i przyrodzone dobro, od niej zaczynamy we wszelkim dążeniu tudzież unikaniu i do niej zawijamy, oceniając wszelkie dobro czuciem, niby pionem". Wskazuje, że wraz z przyjemnościami dochodzi się do spełnienia w życiu - przyjemność jest dobrem, a pojawiający się ból złem.

Warto, również zauważyć, że Epikur podzielił przyjemności na dwie wyraźne grupy - duchowe oraz cielesne. Jego zdaniem ważniejszymi przyjemnościami są duchowe, którym przyznał palmę pierwszeństwa. Jednakże nie powinny one ze sobą konkurować w dawaniu człowiekowi spełnienia. W końcu odczuwamy nie tylko wewnętrznie ale i zewnętrznie przyjemności - a tym samym radość.

Podsumowując: w ujęciu epikurejskim szczęście to jak największa ilość przyjemnych przeżyć w ciągu życia. Z racji swego położenia, istota ludzka nie może osiągnąć przyjemności stałej jak bogowie, więc musi przeżyć jak najwięcej przyjemnych chwil. Z tego powodu im więcej człowiek ich zazna w swym całym życiu, tym będzie ono dla niego bardziej radosne.

Droga do szczęścia według stoicyzmu i epikureizmu - porównanie

Obu systemach filozoficznych szczęście uzależnione jest od człowieka. To on decyduje czy je osiągnie.

• W przypadku stoików ma to się stać dzięki wyrzeczeniu się przyjemności, a tym samym odczuwaniu spełnienia;
• Natomiast epikurejczycy opowiadają się na czerpaniu przyjemności w życiu przy jednoczesnym doznawaniu cierpienia.

Wybór drogi zależy tylko i wyłącznie od jednostki.

• Szczęście w ujęciu stoickim ma wymiar moralny polegający na wyrzekaniu się przyjemności i właściwym postępowaniu względem drugiego człowieka. Do tego dobrze jest, gdy utartego sposobu życia nie zakłócają czynniki zewnętrzne, które mogłyby wpłynąć na jego spełnienie;
• Natomiast w odniesieniu epikurejskim, w którym człowiek korzysta z przyjemności i tym samym odczuwa życiowy sukces, ważną rolę odgrywają także doznania negatywne.

Warto zauważyć, że istotnym elementem w dążeniu do szczęścia w obu systemach filozoficznych jest wymiar duchowy. Zaznanie spokoju wewnętrznego pozwala na osiągniecie spełnienia. Jest to o tyle istotne, że człowiek sam może wpłynąć na stan, jaki osiąga jednostka, aby czuć prawdziwą radość. W obu przypadkach stanowi to najważniejszy filar przeżywania radosnego życia.

• Ponadto w systemie stoickim człowiek kieruje swoją silną wolą, która ma mu pozwolić osiągnąć szczęście. Osoba, która to osiągnie - według stoików - jest mędrcem, a to oznacza szacunek i wybitną inteligencje takiego człowieka;
• Natomiast epikurejczycy zwracają uwagę, że do właściwego postępowania w życiu z przyjemnościami wymaga inteligencji. Wpływa to na to, że zdaniem obu szkół szczęściem ciszą się przede wszystkim osoby rozumne, które potrafią czerpać właściwie z otaczającego je świata.

Mimo, że obie szkoły inaczej podchodzą do szczęścia i jego osiągania to jednak chodzi im o to samo. W końcu człowiek sukcesu żyje lepiej i dłużej. Pozwala też zarażać swoimi postawami innych, którzy postępują podobnie do niego. Wybór natomiast postaw, które bardziej odpowiadają współczesnemu społeczeństwu, skłaniałyby do epikureizmu, który pozwala na korzystanie z przyjemności. Jednak stoicyzm - poprzez wyrzeczenie się dóbr na rzecz szczęścia - przydałby się bardziej w dzisiejszych czasach.

Bibliografia:

• L. Joachimowicz, Seneka, Warszawa 1977;
• B. A. G. Fuller, Historia filozofii, Warszawa 1966;
• Seneka, O szczęściu, przekład L. Joachimowicz, wstęp S. Stabryła, Kraków 1996;
• W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, T. 1, Warszawa 2003;
• M. Pąkcińska, Hedonistyczna etyka Epikura, Warszawa 1959.