Harmonogram badań w ciąży

Regularne badania w ciąży są niezwykle ważne dla zagwarantowania bezpieczeństwa przyszłej mamy i rozwijającego się dziecka. Jest ich całe mnóstwo: od podstawowych, nieinwazyjnych badań krwi i moczu, aż po specjalistyczne genetyczne, które przeprowadzane są niemal wyłącznie w określonych przypadkach. Niektóre z nich wykonywane są u każdej ciężarnej, inne zaś przeprowadza się po wykryciu nieprawidłowości w anatomii płodu. Przedstawiamy krótki poradnik dla przyszłych mam, które chcą kompleksowo zadbać o zdrowie swoje i swoje dziecka, by jeszcze bardziej i spokojniej cieszyć się ciążą.

Badania okresowe krwi i moczu

Wiele badań w ciąży wykonywanych jest standardowo u każdej ciężarnej. Najważniejszym z nich są regularne badania moczu, dzięki którym uniknąć można zaawansowanych infekcji dróg moczowych, stanowiących niebezpieczeństwo dla płodu. Podstawowe kontrole moczu zaleca się wykonywać nawet co dwa lub trzy tygodnie - to właśnie ta część kobiecego ciała narażona jest na występowanie schorzeń, mogących doprowadzić nawet do niewydolności nerek.

_{Badanie moczu}

Badania krwi (podstawową morfologię) przeprowadza się raz w miesiącu. Dzięki niej lekarz może potwierdzić różne infekcje organizmu oraz wykluczyć anemię, do której często dochodzi w późniejszych tygodniach ciąży.

W pierwszym trymestrze na ciężarną czekają również badania na choroby zakaźne (m.in. toksoplazmozę, obecność wirusów HIV i HPV oraz różyczkę), a także cukru na czczo. Profilaktycznie zaleca się także wykonanie badań tarczycowych - w większości przypadków jest to jedynie poziom TSH, jednak u osób, które są obarczone ryzykiem występowania chorób tarczycy, także dokładniejszego poziomu stężenia hormonów i przeciwciał.

Test podwójny - pierwsze badania prenatalne

Pierwsze badania prenatalne wykonywane są pomiędzy 12 a 14 tygodniem ciąży. Jest to tzw. ''test podwójny'', który składa się z dokładnego USG genetycznego oraz badań krwi określających stężenie białka PAPPA we krwi ciężarnej. Test podwójny pozwala na oszacowanie ryzyka występowania wad genetycznych u płodu. Choć określa on ryzyko pojawienia się trzech najczęściej występujących trisomii (zespołów Downa, Patau i Edwardsa), wyniki mogą sugerować także inne, znacznie rzadsze schorzenia. Podczas USG mierzone są parametry płodu, jego długość i przezierność karkowa, a także występowanie różnych markerów wad genetycznych. Lekarz wykonujący badanie powinien posiadać specjalny certyfikat FMF - listę wykwalifikowanych specjalistów można znaleźć na stronie Fetal Medicine Foundation.

Dookoła testu podwójnego narodziło się wiele kontrowersji. Jego przeciwnicy mówią o małej sprawdzalności wyników. W rzeczywistości jest to badanie przesiewowe, które opiera się na statystyce. Ryzyko w wysokości 1:100 (określane jako wysokie) oznacza, że zaledwie jedna kobieta na sto, z identycznymi parametrami płodu i cechami matczynymi, urodzi chore dziecko. Badania przesiewowe mają na celu wyłonienie osób z grupy podwyższonego ryzyka, które powinny poddać się dalszej diagnostyce.

Dlaczego jednak warto wykonać test podwójny?

Przede wszystkim jest to nie tylko badanie szacujące ryzyko występowania wad genetycznych. Stężenie białka PAPPA może sugerować różne problemy z łożyskiem, które doprowadzić mogą m.in. do hipotrofii płodu (nieprawidłowego przyrostu masy), problemów z przepływami, niedotlenienia dziecka, a nawet przedwczesnego porodu. W przypadku złych wyników, lekarz prowadzący wprowadza specjalne leki, które zapobiegają tego typu komplikacjom ciążowym, co w konsekwencji znacząco zwiększa szanse na donoszenie ciąży i urodzenie zdrowego dziecka.

Inwazyjne i nieinwazyjne badania genetyczne

Test podwójny - badania PAPPA i ultrasonografia płodu w pierwszym trymestrze - pozwala na oszacowanie ryzyka występowania wad genetycznych. U kobiet, które znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka, zaleca się wykonanie dodatkowych badań prenatalnych, które mogą potwierdzić lub wykluczyć niektóre wady płodu. Przy ryzyku pośrednim (od 1:300 do 1:1000 dla trzech najczęściej występujących trisomii) zaleca się wykonanie testu typu NIPT. Są to zaawansowane badania wolnego DNA płodu, które ''krąży'' w krwioobiegu matki. Badania NIPT mają wysoką czułość szczególnie w przypadku zespołu Downa, który jest najczęściej występującą wadą genetyczną, pozwala on w ponad 99% potwierdzić lub wykluczyć występowanie trisomii. Niektóre z testów dodatkowo badają możliwość występowania innych chorób genetycznych (w tym rzadkich mikrodelecji i duplikacji genów), warto jednak pamiętać, że ich czułość w stosunku do tego typu wad genetycznych jest stosunkowo niska. Zaletą testów NIPT jest ich całkowite bezpieczeństwo - wystarczy próbka krwi żylnej matki, by już po kilku dniach otrzymać wiarygodny wynik. Badanie wolnego DNA płodu nie jest jednak refundowane, a sam test jest drogi i kosztuje około 2 tysięcy złotych.

Kobietom, które znajdują się w grupie wysokiego ryzyka występowania wad genetycznych płodu (powyżej 1:300), zaleca się wykonanie amniopunkcji - inwazyjnego badania, które polega na pobraniu próbki płynu owodniowego. Wbrew powszechnej opinii, samo badanie jest niemal bezbolesne, a obecnie ryzyko wystąpienia komplikacji po zabiegu to mniej niż 0,5%. Lekarze często podkreślają, że same poronienia po dobrze przeprowadzonej amniopunkcji, zdarzają się niemal wyłącznie w przypadku bardzo poważnych wad genetycznych i rozwojowych płodu. Dodatkowo warto pamiętać, że duże ryzyko wykazane w teście PAPPA może - w rzadkich przypadkach - sugerować także występowanie innych chorób genetycznych, które nie są badane przez nieinwazyjne testy NIPT.

"Połówkowe" - badania drugiego trymestru

Drugie badanie prenatalne wykonywane jest pomiędzy 18 a 22 tygodniem ciąży. To optymalny czas dla dokładnego sprawdzenia anatomii płodu: długości i proporcji kończyn, budowy kręgosłupa i czaszki, pracy serca, mózgu i narządów układu pokarmowego. Podczas badań połówkowych można wykluczyć m.in. niektóre choroby genetyczne, wady rozwojowe i różnego rodzaju nieprawidłowości, które mogą wpływać na zdrowie rozwijającego się dziecka. Lekarz nie skupia się na samych pomiarach, które mogą już różnić się w zależności od predyspozycji genetycznych dziecka - w połowie ciąży występują już znaczne różnice pomiędzy rozwijającymi się w łonach matek dziećmi, które zależą choćby od wzrostu rodziców. Dla lekarza, który przeprowadza badanie, istotne są proporcje dziecka, a także budowa i funkcjonowanie narządów wewnętrznych.

Echo serca płodu

Skierowanie na echo serca płodu wystawiane jest u kobiet, u których podczas regularnych, standardowych badań u lekarza prowadzącego, zostały wykryte jakiekolwiek nieprawidłowości pracy serca. Badanie to jest w pełni bezpieczne dla matki i dziecka, nieinwazyjne i bezbolesne - przypomina tradycyjne USG, jednak lekarz skupia się na budowie małego serca. Badanie może trwać od kilkunastu do nawet kilkudziesięciu minut, a pacjentka otrzymuje dokładny zapis ze zdjęciami oraz z wykluczeniem lub potwierdzeniem diagnozy. Echo serca przeprowadzane jest po 20 tygodniu ciąży.

_{Echo serca płodu}

Badania krwi w drugim i trzecim trymestrze

W drugim trymestrze wykonywane jest jedno z ważniejszych badań krwi - krzywa cukrowa. Nie bez powodu jest to prawdopodobnie najbardziej znienawidzone badanie wśród ciężarnych. Polega ono na trzykrotnym pobraniu krwi żylnej w odstępie dwóch godzin, wymaga również wcześniejszego wypicia roztworu glukozy na czczo, co dla wielu przyszłych matek może być bardzo nieprzyjemne. Pomiędzy pobraniami krwi nie należy spożywać jedzenia, pić dużych ilości wody, a nawet spacerować - każda z tych czynności może zaburzyć wynik badania. W trzecim trymestrze ciąży, poza standardową morfologią, zaleca się wykonanie dodatkowych, szczegółowych badań krwi. Wiele oddziałów porodowych wymaga m.in. badania na obecność wirusa HIV sprzed maksymalnie kilku tygodni. To również odpowiedni czas, by powtórzyć testy na obecność innych chorób zakaźnych, takich jak toksoplazmoza, HPV i cytomegalia.

Trzecie badania prenatalne

Trzecie badania prenatalne wykonuje się pomiędzy 28 a 32 tygodniem ciąży. Dla większości kobiet są to ostatnie tak szczegółowe badania płodu przed porodem. Podczas USG szczegółowo badana jest przede wszystkim anatomia rozwijającego się dziecka, co pozwala na wykluczenie wad rozwojowych. Lekarz sprawdza m.in. pracę serca płodu, rozwój komór mózgowych, kręgosłup i twarzoczaszkę dziecka oraz stan i rozwój układu pokarmowego. Dodatkowo podczas trzecich badań prenatalnych określa się poziom wód płodowych oraz stan i wydolność łożyska.

W rzadkich przypadkach - głównie u kobiet, które spodziewają się dziecka z wadami rozwojowymi lub genetycznymi - zaleca się wykonanie dodatkowego, szczegółowego USG w okolicach 35 tygodnia ciąży.

Wymaz GBS

Wiele kobiet najbardziej obawia się badania na obecność paciorkowców, które jest badaniem obowiązkowym w każdej ciąży. Choć obecność GBS potwierdzana jest u kilkudziesięciu procent populacji (same wyniki zależne są przede wszystkim od miejsca zamieszkania), wynik dodatni wymaga podania antybiotyku podczas porodu, który chroni dziecko przed groźnym dla niego zakażeniem. Wymaz pobierany jest z pochwy i okolic odbytu, może go przeprowadzić lekarz prowadzący, położna lub pielęgniarka w laboratorium. Niewiele osób jednak wie, że wymaz można pobrać samemu w warunkach domowych, po poprzednim zakupieniu specjalnej probówki oraz krótkim instruktażu lekarza, położnej lub pielęgniarki. Badanie przeprowadzane jest około 3-4 tygodni przed terminem porodu.

Badania prenatalne - czy są refundowane?

Wiele badań w ciąży jest refundowanych - są to m.in. morfologia krwi, badania moczu, podstawowe (minimum trzykrotne) badania ultrasonograficzne oraz testy wykluczające obecność chorób zakaźnych. Jednak warto pamiętać, że tzw. ''badania prenatalne'' - czyli dokładne, wykonywane na odpowiednim sprzęcie badanie USG, które przeprowadza lekarz ze specjalnymi uprawnieniami - refundowane są jedynie w niektórych przypadkach. Podstawową przesłanką do wystawienia skierowania jest wiek przyszłej mamy (powyżej 35 roku życia), występowanie wrodzonych wad genetycznych w najbliższej rodzinie lub podwyższone ryzyko, które wykazało badanie PAPPA. Przeprowadzenie odpłatnych badań prenatalnych zalecane jest jednak każdej kobiecie, a dodatkowo w wielu województwach można korzystać z różnych programów, które gwarantują całkowicie bezpłatne przeprowadzenie testu podwójnego i tzw. badania połówkowego.